1929-1998 το χρονικό των κρίσεων

Κυριακή, 27 Μαρτίου 2016

1929-1998 το χρονικό των κρίσεων

Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία αρ. φ. 369, 7-11-1998

Όχι, δεν είναι κυνισμός να βρίσκεις ικανοποίηση όταν μια χώρα -στη συγκεκριμένη περίπτωση η Ρωσία- εξοντώνει (άθελά της βέβαια) τους μισητούς κερδοσκόπους. Κυνικοί είναι αυτοί που δέχονται την εξόντωση οικονομιών -όπως της Ρωσίας, της ΝΑ Ασίας, της Λατινικής Αμερικής κ.λπ.- από τη διεθνή κερδοσκοπία. Όχι, η στήλη δεν είναι κυνική όταν εύχεται να συντριβούν οι Σόροι… Κυνικοί είναι αυτοί που σπεύδουν να διασώσουν τους κερδοσκόπους βρίσκοντας σε μια νύχτα δισεκατομμύρια δολάρια, ενώ αρνούνται ή εκβιάζουν προκειμένου να σώσουν μια χώρα που βρίσκεται στο έλεος (φυσικά και έχει τις δικές της ευθύνες) των κερδοσκόπων… Βεβαίως η στήλη δεν έχει αυταπάτες πως η Αμερική θα σπεύσει να σώσει τους τραπεζίτες κερδοσκόπους και όχι τους λαούς των αναδυόμενων αγορών. Αυταπάτες έχουν αυτοί που πιστεύουν στους πολιτικούς… Το καπιταλιστικό σύστημα κλυδωνίζεται μεν αλλά δεν πεθαίνει… αντίθετα ισχυροποιείται, δημιουργώντας όλο και περισσότερους σκλάβους λαούς στην υπηρεσία του. Μια ακόμη εξέλιξη τη βδομάδα που πέρασε επιβεβαίωσε τη διαδικασία της δημιουργικής καταστροφής που, σύμφωνα με τον αυστριακό οικονομολόγο Ιωσήφ Αλόισος Σουμπέτερ (1893-1950), αποτελεί το διακριτικό γνώρισμα του καπιταλισμού…» (Από την εφημερίδα «Καθημερινή»).

Οι γερμανικές επανορθώσεις. Σαν μεγάλος δανειστής τους καπιταλιστικού κόσμου, οι ΕΠΑ γεύονται το πικρό χάπι της αδυναμίας των γερμανικών τραπεζών να ανταποκριθούν στις εξοντωτικές πολεμικές επανορθώσεις. Η Αμερική, μέσω του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου, μεταβάλλεται σε χώρα δανειστή. Από τα 26,4 δις δολάρια των συμμαχικών πολεμικών χρεών (Α’ Παγκόσμιος) η Αμερική δάνεισε το 50%.

Ο πόλεμος των επιτοκίων. Στις αρχές του 1928 η κεντρική τράπεζα των ΕΠΑ (FED) αυξάνει τα επιτόκια προκειμένου ν’ αποσοβήσει τις υπερπληθωριστικές πιέσεις που έφταναν απ’ την Ευρώπη.

Η βιομηχανική παραγωγή «επιβραδύνεται την άνοιξη του 1929 και η ανάπτυξη έγινε αρνητική το καλοκαίρι» (ECONOMIST).

1924, ’28, ’29 εκδηλώνεται το χρηματιστηριακό κραχ με κατακόρυφη πτώση στις τιμές των μετοχών και εκτόξευση στα ύψη, ύστερα άλλη πτώση. «Εως τα μέσα Νοεμβρίου η αγορά είχε κατά το ήμισυ μειωθεί» (ECONOMIST)

Μείωση εισαγωγών. Η ύφεση προκαλεί δραματική μείωση εισαγωγών, που θίγει όλες τις χώρες με τις οποίες οι ΕΠΑ είχαν εμπορικές σχέσεις. Αρχίζουν να παίρνονται τα πρώτα προστατευτικά μέτρα καθώς ολόκληρες ζώνες, όπως η Λατινική Αμερική, βυθίζονται στη χρεοκοπία.

Στις ΕΠΑ η εισροή χρυσού «χρησιμοποιείται για την κάλυψη του δημόσιου χρέους». Η σύνδεση των νομισμάτων με το χρυσό και οGoldstandard αρχίζουν να αμφισβητούνται.

Σημείο καμπής αποτελούν οι νόμοι Έμους Χόλεϊ του 1929 με τους οποίους οι ΕΠΑ καθιερώνουν δρακόντειους εμπορικούς-τελωνειακούς δασμούς. Το παγκόσμιο εμπόριο καταρρέει, ο φαύλος κύκλος διευρύνεται και η οικονομία εισέρχεται παγκόσμια σε μια παρατεταμένη, δεκαετή κρίση.

Στα 1933 οι ΕΠΑ «εγκαταλείπουν» το χρυσό, δηλαδή παύουν να συνδέουν το νόμισμά τους με το χρυσό και προσπαθούν να πάρουν κάποια μέτρα εσωτερικής τόνωσης της οικονομίας τους. Ήδη 25.000 αμερικανικές τράπεζες είχαν καταρρεύσει. Η τάση αυτή ενισχύεται από το φαινόμενο φυγής των κεφαλαίων προς το δολάριο σε όλη την Ευρώπη.

Από το 1931 ακόμη, η στερλίνα χάνει έναντι του δολαρίου το 1/3 της αξίας της. Το φθινόπωρο του ίδιου χρόνου το Λονδίνο απομακρύνεται από τον Goldstandard. Ακολουθεί αλυσίδα υποτιμήσεων των νομισμάτων σε παγκόσμια κλίμακα που έμεινε στην ιστορία με τον όρο «begger myneighbor policy».

Ακολουθούν «εγκαταλείποντας τον χρυσό, Ελβετία, Γαλλία, Ιταλία.

Οι μεταπολεμικές καμπές της κρίσης

1944, Μπρέτον Γουντς. Πρόκειται βέβαια για μια σταθεροποιητική στιγμή στη διαχρονική πορεία της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης.

Πραγματικά, οι ΕΠΑ έχοντας λύσει (μέχρι εκείνη τη στιγμή) το ζήτημα της ηγεμονίας τους στο δυτικό καπιταλιστικό μπλοκ και «διευθετήσει» το πρόβλημα της ανακατανομής των αγορών (υποχώρηση Ευρώπης), επανασυνδέουν το χρυσό με το δολάριο.

Απότοκα αυτών των συσχετισμών είναι η δημιουργία του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας με βάση το σχέδιο Μάρσαλ (που δεν ήταν τόσο σχέδιο οικονομικών επενδύσεων όπως παρουσιάζεται).

1971. Η αναθεώρηση του Μπρέτον Γουντς. Οι όροι του 1944 (που θεσμοθετήθηκαν πριν καλά καλά λήξει ο πόλεμος) αρχίζουν να αναθεωρούνται.

Επανεμφανίζεται η Ευρώπη μέσω της ΕΟΚ και ο ενδοϊμπεριαλιστικός ανταγωνισμός οξύνεται. Η διευθέτηση των αγορών του 1944 τίθεται υπό αμφισβήτηση.

Ξεσπά η ενεργειακή κρίση καθώς οι πετρελαιοπαραγωγικές χώρες διεκδικούν καλύτερες (και πιο δίκαιες) τιμές για τον μαύρο χρυσό. Οι δυτικοί έχουν επιλέξει ένα μοντέλο ανάπτυξης όπου το πετρέλαιο παίζει βασικό ρόλο ως πρώτη ύλη. Κάτι τέτοιο οδηγεί τη διαπάλη για τον έλεγχο των πρώτων υλών σε παροξυσμό, που εκδηλώνεται και μέσα από την κρίση στο Μεσανατολικό (κι εδώ πάλι ο πόλεμος επεμβαίνει).

Στο νομισματικό επίπεδο η απάντηση των ΕΠΑ είναι να πλημμυρίσουν Ευρώπη, Μέση Ανατολή και Ασία με τα πετροδολάρια ή ευρωδολάρια, που φυσικά δεν ανταποκρίνονται στα αποθέματα χρυσού που η αμερικάνικη υπερδύναμη κατέχει.

Παράλληλα αρχίζει να διαφαίνεται η ήττα των Αμερικάνων στο Βιετνάμ. Κάτι τέτοιο τροφοδοτεί την «ψυχολογία των αγορών» με έντονη δυσπιστία απέναντι στην ομπρέλα προστασίας του δολαρίου. Αν προσθέσουμε εδώ και την πίεση από τον ανταγωνισμό των Σοβιετικών, έχουμε το τοπίο της υποχώρησης του δολαρίου ως παγκόσμιου νομίσματος και την πρωτόγνωρη -για τα μεταπολεμικά δεδομένα- υποτίμησή του.

Η αδυναμία των ΕΠΑ να τηρήσουν τη μετατρεψιμότητα του δολαρίου είναι ένας από τους σημαντικότερους λόγους (όχι ο μοναδικός) που τις μετατρέπει από παγκόσμιους δανειστές σε παγκόσμιους χρεώστες. Οικονομική σχέση που στα τεχνοκρατικά της στοιχεία δεν έχει ακόμα αναιρεθεί.

1987 και η "Μαύρη Παρασκευή". Η επόμενη συνάντηση της παγκόσμιας νομισματικής κρίσης πραγματοποιείται το 1987. Έχει προηγηθεί η επέλαση των νεοφιλελεύθερων και μονεταριστικών δογμάτων και μέτρων. Τα υψηλά επιτόκια της ριγκανικής ανάκαμψης και η μεγάλη συσσώρευση κεφαλαίων με "τον πόλεμο των άστρων" κ.λπ. συγκροτούν το δεύτερο μεγάλο παράγοντα υπερχρέωσης της αμερικανικής οικονομίας απέναντι στην υφήλιο.

Η σύγκρουση με την Ευρώπη και βασικά με τη Γερμανία που αρχίζει να επενδύει στο γκορμπατσοφικό άνοιγμα παίρνει δραματικό τόνο. Ξετυλίγεται ένας λυσσαλέος πόλεμος επιτοκίων ΕΠΑ-Γερμανίας (δολαρίου-μάρκου). Ξεσπά σημαντική κρίση ρευστότητας και μέσω του ηλεκτρονικού πανικού (δηλαδή της ταχύτατης πλέον μετάδοσης των πληροφοριών) προκαλεί χρηματιστηριακή πτώση των μετοχών στη Γουόλ Στριτ σε επίπεδο κατάρρευσης.

Οι ΕΠΑ βρίσκονται σε εμφανή αδυναμία να εξαργυρώσουν τη ριγκανική επέλαση και τα γκορμπατσοφικά "ανοίγματα".

1992-93, η κρίση του Ευρωπαϊκού νομισματικού συστήματος. Στο έδαφος των ξεκάθαρων ευρωπαϊκών αδυναμιών απέναντι στις εξελίξεις σε Ανατολική Ευρώπη και Βαλκανική και ενώ έχει προηγηθεί η "Καταιγίδα της ερήμου" εκδηλώνεται η πίεση των κερδοσκοπικών κεφαλαίων (όχι τυχαία) περισσότερο στο πιο «ευρωσκεπτιστικό νόμισμα, τη στερλίνα. Στερλίνα και λιρέτα τίθενται εκτός των Ευρωπαϊκών Νομισματικών Ισοτιμιών. Στην Ευρώπη ξεκινά μια δίχρονη περίπου περίοδος ύφεσης. Οι ευρωπαϊκοί άξονες δοκιμάζονται.

1994. Η κατάρρευση της μεξικανικής οικονομίας κινητοποιεί Αμερικανούς και ΔΝΤ. Η κρίση εκδηλώνεται στην "αυλή" των ΕΠΑ που έχουν μεγάλο μερίδιο στη δημιουργία της καθώς οι εντολοδόχοι τους στο Μεξικό ακολουθούν πιστά τις συμβουλές της νεοφιλελεύθερης σχολής (αλλά και τις απόπειρες να στηθεί η περίφημη ζώνη της NAFTA). Στη μεξικάνικη μαύρη τρύπα «χάνονται» δισ. δολάρια.

1997. Η χρηματιστηριακή κρίση στο Χονγκ-Κονγκ και η νομισματική αναστάτωση στη ΝΑ Ασία έχει ως κεντρικό δραματικό πρόσωπο την Ιαπωνία (βασικό πιστωτή της περιοχής) και σε δεύτερο σκοτεινό φόντο την παρέμβαση των ΕΠΑ, τα προβλήματα με την ενσωμάτωση του Χονγκ Κονγκ κ.λπ. Το ντόμινο όμως έχει ενεργοποιηθεί. "Κερδισμένοι" και "χαμένοι" σύντομα θ’ αρχίσουν εξίσου να δοκιμάζονται.

Μεσοδιάστημα σκοτσέζικου ντους. Τα παγκόσμια χρηματιστήρια περνούν από διαδοχικά σκοτσέζικα ντους ανόδου-καθόδου (και η ηγεμονεύουσα Γουόλ Στριτ επίσης πιάνει ιστορικά ρεκόρ). Για πρώτη φορά ο διοικητής τηςFED εκδηλώνει προβληματισμούς για τις υπερτιμημένες αμερικάνικες μετοχές, τον κίνδυνο του υποπληθωρισμού αλλά και της επιστροφής του πληθωρισμού!!! Οι προβληματισμοί αυτοί διαπερνούν ένα "τοπίο σκέψης" που για μια δεκαετία τρεφόταν από την υπερδιόγκωση των κερδοσκοπικών κεφαλαίων και την αποχαλινωμένη δράση τους.

1998. Η ρώσικη κρίση. Το πάγωμα του ρώσικου χρέους και το ειδικό βάρος της Ρωσίας στις παγκόσμιες εξελίξεις, συνδυασμένο με τα κύματα της κρίσης που φθάνουν από τη ΝΑ Ασία, αποσταθεροποιεί τις παγκόσμιες αγορές. Τίθενται σε αμφισβήτηση τα οικονομικά δόγματα του μονεταρισμού, εκδηλώνεται η αδυναμία παρέμβασης και η χαλάρωση των αντίστοιχων θεσμών και μηχανισμών που καθιερώθηκαν μεταπολεμικά.

Τεράστιες είναι οι ανησυχίες για τον αποσταθεροποιητικό ρόλο της άυλης χρηματιστηριακής οικονομίας και αυξημένες για το άδηλο μέλλον της πραγματικής. Η περίφημη αμερικάνικη ανάπτυξη αμφισβητείται επίσης. Η προοπτική επέκτασης της κρίσης στη Λ. Αμερική (ειδικά Βραζιλία), πράγμα που ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη, δημιουργεί ρίγη στους μοναδικούς άρχοντες της υφηλίου…

Στον αναγνώστη αφήνουμε να βρει στοιχεία της κρίσης του’29 στις σύγχρονες φάσεις και στιγμές της κρίσης που συνοπτικά παρουσιάστηκαν.

Από τη μεριά μας, παρά τις ανανεώσεις και τα καινούρια στοιχεία, διαπιστώνουμε μια επανέκδοση της... βασικής ιστορίας! Κρίση στη βάση του συστήματος, κερδοσκοπικοί μηχανισμοί, παρασιτισμοί, ενέργειες που ανακυκλώνουν και εντείνουν την κρίση, πολιτική και οικονομία στενά δεμένες σε μια "εκρηκτική" ενότητα!